Koje su zagađujuće materije u zraku štetne po zdravlje

Postoji mnogo tipova zagađenja zraka. Među najčešćim polutantima zraka koji utječu na zdravlje ljudi su lebdeće čestice (PM), ozon (O3), azotni oksidi (NOx), sumpor dioksid (SO2), ugljični monoksid (CO) i hemikalije poput policikličnih aromatskih hidrokarbona (PAH). Mnogi polutanti su često međusobno povezani i teško je razdvojiti njihov utjecaj. Također, postoje značajna međudjelovanja između polutanata, što otežava određivanje utjecaja koji nastaju djelovanjem pojedinačnih polutanata.

Većina sistema za monitoring zagađenja zraka mjere dva tipa lebdećih čestica (PM):

  • PM10 - lebdeće čestice promjera manjeg od 10 mikrona u prečniku

  • PM2,5 - lebdeće čestice promjera manjeg od 2,5 mikrona u prečniku

Vrlo često se vrši monitoring ozona, azotnih oksida, sumpor dioksida i ugljen-monoksida.

  • PM10 je veličine oko jedne sedmine prečnika normalne dlake ljudske kose. Sastoji se obično iz sulfata, nitrata, amonijaka, natrium hlorida, crnog ugljika i teških metala. Može sadržavati i koncentracije prirodne prašine koju obično nosi vjetar. PM10 je štetan po zdravlje jer može izazvati blokadu i zapaljenje nazalnih i bronhijalnih prolaza, izazivajući niz disajnih poremećaja koji mogu voditi ka bolesti ili čak i smrti. PM10 je česta komponenta zagađenja zraka u zatvorenim prostorima i šumskih požara.
     
  • PM2,5 se obično smatra čak i opasnijim po ljudsko zdravlje zbog svoje male veličine (trideseti dio širine dlake ljudske kose) tako da može prodrijeti duboko u pluća i dalje, u krvotok, izazivajući niz zdravstvenih problema uključujući bolesti srca i druge kardiovaskularne komplikacije. PM2,5 je obično produkt loženja fosilnih goriva, dolazi iz auspuha motornih vozila, termoelektrana i industrijske proizvodnje.
  • Ozon je sljedeći česti zagađivač zraka, koji se formira hemijskom reakcijom u kojoj učestvuju sunčevo svjetlo, azotni oksidi i volatilne organski spojevi što kao rezultat ima da najviše vrijednosti prizemnog ozona budu izmjerene za vrijeme toplih, sunčanih dana i to obično poslije podneva. Ozon je snažan iritant i može izazvati upalu pluća, gubitak daha, bol i sviranje u prsima, kašalj  kao i pojačati već prisutne bolesti disajnih organa poput upale pluća i astme. Dugotrajna izloženost ozonu je često vezana i sa hroničnim bolestima disajnih organa.
     
  • Azotni oksidi su jedan od najvažnijih polutanata zraka koji su proizvod sagorijevanja fosilnih goriva. Češće su prisutni u blizini puteva i tvornica ili u zatvorenim prostorima, gdje se plin koristi za kuhanje. Azotni oksidi imaju značajnu ulogu pri pojačavanju postojeće bolesti pluća, astme, bronhijalnih simptoma, upale pluća i smanjenju ukupne funkcije pluća.
     
  • Polihromatski aromatični hidrokarboni (PAH) nastaju nepotpunim sagorijavanjem fosilnih goriva i obično su u vezi sa dizel motorima i crnim ugljikom. Pokazalo se da izloženost tokom prenatalnog perioda povećava rizik od infekcije, kašlja, teškoća sa disanjem i nazalnim simptomima kod beba. Utvrđena je veza i sa povećanim rizikom od sindroma pomanjkanja pažnje i hiperaktivnosti kod djece i poteškoća sa učenjem.
     
  • Sumpor dioksid je bezbojni gas vrlo oštrog mirisa. Nastaje spaljivanjem uglja ili ulja koja su bogata sumporom ili prilikom topljenja mineralne rude koja sadrži sumpor. Sumpor dioksid može postati kiseo kada se pomiješa sa vodom, što dovodi do kiselih kiša koje uzrokuju sušenje i gubitak šuma. Sumpor dioksid može utjecati na respiratorni sistem, izazivajući kašalj, stvaranje sekreta, pojačavanje astme i hroničnog bronhitisa. Studije su pokazale da se izlaganjem povećanim koncentracijama sumpor dioksida povećava smrtnost, posebno u dijelu populacije sa bolestima srca i pluća.
     
  • Ugljen monoksid je bezbojni gas, bez mirisa, kojeg uglavnom proizvode motorna vozila. Ostali izvori su postrojenja za spaljivanje i sagorijevanje goriva. Izloženost povećanoj koncentraciji  je vezana za pojavu glavobolje, poremećaja vida, smanjene kognitivne sposobnosti, smanjenoj sposobnosti obavljanje kompleksnih radnji. Vrlo visoke koncentracije mogu dovesti do nesvjestice i smrti.

Postoji još polutanata zraka poput žive, floura, olova i drugi teških metala, koji su obično vezani za spaljivanje niskokvalitetnog uglja za proizvodnju električne energije, za grijanje i proizvodnju opeke. Pored toga mogu biti prisutni i dioksini i furani, od kojih su neki izuzetno opasni. Posebno je opasno nekontrolisano spaljivanje kućnog otpada.

Volatilni organski spojevi (VOC) koje se pojavljuju kao gasovi emitovane su sa određenih čvrstih ili tečnih materija se nalaze u nizu izvora koji su prisutni u zatvorenom prostoru, od boje do kozmetike, tekućina za suho čiščenje i proizvoda za auto industriju. Jedan od njih je i benzen, poznati kancerogen prvog reda, koji je prisutan u duhanskom dimu, u blizini benzinskih pumpi, u blizini rafinerija nafte, u izduvnim gasovima automobila.